Monopol Piyasa Nedir? Monopol Piyasa Örnekleri ve Özellikleri

İktisat veya işletme okuyanlar monopol piyasa kavramını oldukça sık duyarlar. Monopol piyasa, oligopol piyasa, tam rekabet piyasası vb. terimleri derslerde illaki duymuşsunuz ve aşinasınızdır. Merak edenler için bu yazımızda Monopol piyasayı detaylıca anlattım. Monopol piyasa nedir? Özellikleri neler? Monopol piyasa örnekleri neler? Şimdi gelin bu detaylara birlikte bakalım.

Monopol Piyasa Nedir?

Monopol piyasanın tanımını yapmadan önce, monopol kavramının ekonomideki yerine değinmek isterim. Monopol kavramının kelime anlamı ‘tekel’ demektir. Ekonomi dalındaki akademik anlamı ise rekabetsiz demektir. Tahmin edeceğimiz üzere bir şirketin belki de en büyük hayali ürettiği mal veya hizmette rekabetsiz olmasıdır.

Monopol piyasa kavramı da bu bir nevi bu hayal üzerine kurulmaktadır. Bireysel üreticilerden, küçük işletmelere, küçük işletmecilerden, büyük holdinglere kadar üretici veya hizmet verici olarak tanımladığımız tüm kurum ve kuruluşlar ekonomik piyasa üzerinde tek başına söz sahibi olmak isterler ve faaliyetlerini bu yönde ilerletmektedirler.

Ekonomik piyasalarda dört tane piyasa rekabeti bulunmaktadır. Bunlardan piyasalarda en az görülen türlerden birisi olan monopol piyasa firmaların hareketleri ve müşteri taleplerine göre yön almaktadır. Ancak monopol piyasalar her ne kadar rekabetsiz bir ortamı temsil etse de monopol piyasada bulunan firmalar değişiklik gösterebilmektedir.

Aynı zamanda monopol piyasa, içerisinde bulunan firmanın ürettiği mal veya hizmeti başka hiçbir firmanın üretememesi anlamına gelmektedir. Bu durumun detaylı incelediğimizde tekel üretilen malların, muadilini yani eş değerini üreten firmaların monopol piyasa içerisinde değerlendirilmediğini söyleyebiliriz.

Monopol piyasalarda en çok merak edilen konulardan birisi de tekel olarak üretilen malların fiyatlarının nasıl belirlendiğidir. Birçoğumuzun bildiği üzere diğer piyasalarda rekabet ortamının belirlediği genel bir fiyat seviyesi bulunmaktadır. Firmalar bu fiyatları müşterileri talepleri üzerine belirlemektedir.

Ancak monopol piyasalarda üretilen mal veya hizmetin fiyatını tamamen üretici firma belirlemektedir.

Monopol Piyasa Özellikleri

Monopol piyasaların özellikleri içerisinde üretilen mal veya hizmete göre farklılık gösterse de genel olarak kabul edilen özellikleri maddeler halinde açıklamak isteriz.

• Üretilen mal veya hizmet üzerinde genel olarak bir rekabet yoktur.
• Üretilen mal veya hizmeti satan firma tektir.
• Üretilen mal veya hizmetin başka bir firma tarafından üretilmesi oldukça zordur veya imkansızdır.
• Monopol piyasaya adım atan şirketlerin harcayacağı bütçe ve sermaye diğer piyasalara göre oldukça fazladır.
• Monopol piyasanın varlığı piyasada ürün farklılaşmasına sebep olabilmektedir.
• Günümüzde monopol piyasaların varlığı kısa süreli olabilmektedir.
• Teknolojinin gelişmesi monopol piyasa varlığını oldukça zorlaştırmıştır.

Monopol Piyasa Örnekleri

Monopol piyasasının, tekel bir üretimi ifade etmesi örnek verme kısmında bizi oldukça zorlamakta. Bunun sebebi teknolojini gelişmesi ve bir mal veya hizmetin üretilmemesinin oldukça kolaylaması piyasalardaki rekabeti ve rekabete giren şirket sayısını arttırmasıdır.

Günümüzde monopol piyasada bulunan firmalara örnek vermek her ne kadar zor olsa da bundan 2 yıl öncesine baktığımızda Mars gezegenine bir araç yollanmasının ve bunun için yapılan ticari hareketlerin piyasada tekbir firmanın yani SPACEX firmasının üstlendiğini söylemek oldukça mümkündür. Bu konuda Elon Musk son dönemin en popüler isimleri arasında yer almaktadır. Son dönemlerde yapılan uzay turizm fikrinin ve uygulamasının da sadece Jeff BEZOS tarafından gerçekleştirilmesi de monopol piyasalara iyi bir örnek olabilmektedir.