Cari Açık Nedir, Nasıl Hesaplanır? Türkiye Neden Cari Açık Veriyor?

Ülkedeki ekonomik şartlarda göz önünde bulundurulunca artık finans kavramları önemli bir yer almaya başladı. Gerek haberlerde gerek internette artık sık sık bu kavramları duymaya başladık. Bu sık sık duyduğumuz kavramlardan birisi de cari açık oluyor. Peki cari açık nedir? Nasıl hesaplanır? Ülkemizde cari açık oluşmasının sebebi nedir? Bir ülkenin cari açığın önüne geçmesi için yapabilecekleri nelerdir?

Cari Açık Nedir?

Cari açık bir ülkenin diğer ülkelerden aldığı ürünler (ithalat) ile diğer ülkelere sattığı ürünler (ihracat) arasında fark bulunmasıdır. (Burada sadece alınan veya satılan fiziki mallar değil yatırım ürünleri, aktarılan paralarda hesaplara yansımaktadır.) Yurt dışından aldığı ürün fiyatı yurt dışına sattığı ürün fiyatından daha fazla ise bu durumda ülkeler cari açık vermiş olurlar. Bu da tabii ki ülkelerin istemediği bir durumdur. Bu durumda yurt dışından gelen para miktarı az, yurt dışına çıkan para miktarı ise çok olacaktır. Ülkeler bu durumun tam tersinin olmasını ve cari fazla verilmesini ister. Tüm ülkeler hatta tüm satıcılar sattığı malın daha pahalı ve çok olmasını, aldığı malın daha ucuz ve az olmasını ister. Burada sadece fiziki ürünler göz önünde bulundurulmamalıdır. Cari açık hesaplanırken turizm gelir ve giderleri, yurt dışından gelen ve giden paralar gibi noktalarda cari hesaplamanın yapılmasında etkilidir.

Cari Açık Nasıl Hesaplanır?

Aslında burada cari açık nasıl hesaplanır demek yanlış olur. Bir ülke cari fazla da verebilir. Bu hesaplamalar mal dengesi, yatırım gelirleri dengesi, hizmetler dengesi ve cari transferlerin toplamı ele alınarak hesaplanmaktadır. Bu 4 unsurun ele alınması sonucu oluşan fark cari açığa veya cari fazlaya neden olmaktadır.

Mal Dengesi

Mal dengesi ülkelerin ithalat ve ihracat rakamları arasında oluşan farka denilmektedir. Ülkenin fiziki olarak sattığı ve aldığı malların fiyatlarının arasındaki fark mal dengesini oluşturmaktadır. İthalat yani yurt dışından alınan mal fazla ise bu durum cari açık oluşmasına neden olmaktadır. Cari açık rakamlarındaki en büyük paylardan birisi mal dengesine ait olmaktadır.

Hizmetler Dengesi

Hizmetelr dengesi de yine adından anlaşılabileceği gibi turizm, sigorta ve benzeri hizmetlerin alınması ve satılması sonucunda oluşan farka verilen isimdir. Bir ülkeye yurt dışından gelen turizm gelirleri ve giden turizm gelirleri, sigorta gelirleri ve benzer hizmetlerin gelirleri bu dengeyi oluşturmaktadır. Yine yurt dışında gelen miktar gidenden az ise bu durum cari açık oluşmasına neden olmaktadır.

Yatırım Dengesi

Yine adından da anlaşılabilecek bir denge olan yatırım dengesi yurt dışından ülkemize gelen yatırımlar ile bizim ülkemizden yurt dışına giden yatırımların farkını oluşturmaktadır. Burada yapılan yatırımlar direk dükkân açmak, firma kurmak olabileceği gibi yatırım ürünleri ile yapılan yatırımlarda bu dengeye dahil edilmektedir. Yatırım dengesi de cari açığı etkileyen unsurlardan birisidir.

Cari Transfer

Cari açığı etkileyen son unsur ise Cari transferdir. Bu da ülkeler arasında oluşan para transferinin farkıdır. Örneğin Almanya’da yaşayan bir işçi Türkiye’de yaşayan ailesine para gönderirse bu da cari açık hesabında önemli bir yer tutar.

Türkiye Neden Cari Açık Vermektedir?

Türkiye maalesef cari açık veren ülkelerden birisi. Yani ülkeye gelen gelir gidene göre daha az. Bunun birçok sebebi bulunabilir. Bir ülke cari açık veriyorsa;

• Ülkedeki döviz kurları aşırı yüksek olabilir.
• İthalata dayanan bir üretim modeli benimsenmiş olabilir.
• İthalat rakamları ihracat rakamlarından yüksek olabilir.
• Enflasyon yüksek olabilir.
• Ülke olarak yurt dışından borçlanma oranı yüksek olabilir.

Bu sebepler bir ülkenin cari açık vermesine sebep olacaktır. Ülkemiz özelinde baktığımızda da Türkiye özellikle enerji üretimi konusunda yurt dışına bağlı bir ülkedir. Gerek elektrik üretmek için kullanılan doğalgaz ve kömür, gerekse de direk doğalgaz ihtiyacı yurt dışından karşılanmaktadır. Bunlar her yıl milyarlarca doların yurt dışına çıkması ve karşılığında ülkeye bir şey girmemesi demektir. Bu durum cari açık vermemizin en büyük nedenlerinden birisidir. Bunun yanında ülkemizde ithalat rakamları da her geçen gün artmaktadır.

Dışa bağımlılığımız artmakta tarım ürünleri gibi ülkenin temel geçim kaynaklarını bile dışarıdan temin etmekteyiz. Bu da doğal yurt dışına çıkan parayı artırmaktadır. Son aylarda yaşadığımız yüksek enflasyon, kurlardaki dalgalanmalarda yine cari açık oluşmasının etmenleri arasındadır.

Bir ülke cari fazla vermek ya da en azından cari açığı kapatmak için yurt dışına satış yapmalıdır. Katma değeri yüksek, yükte hafif pahada ağır olan ürünlerin satışını gerçekleştirmelidir. Sattığı malların değeri ve kar oranları yüksek olmalıdır. Aldığı ürünlerin fiyatı sattığı ürünlerden az olmalıdır.

Bir ülke cari açığını kapatmak istiyorsa üretime odaklanmalı, yerli yatırımcı ve üretici desteklenmeli, enflasyon düşürülmelidir. Döviz kurlarının bir dengeye oturtulması sağlanmalıdır. Yüksek kurlar ile yurt dışından gelen alıcıların ülkeyi ucuz pazar olarak görmesi engellenmelidir. Bu önlemler alınarak bir ülkedeki cari açık kapatılabilir. Cari açığın kapatılmasının en büyük etmeni söylediğimiz gibi üretimin artması ve üretilen ürünlerin yurt dışına satılmasıdır.