Sıkı Para Politikası Nedir? Merkez Bankası Neden ve Nasıl Uygular?

Ekonomik terimler artık Türk insanının hayatının vazgeçilmez kullanımları oldu. Sabah evden çıkarken, trafikteyken, işteyken, marketteyken ve hatta evde istirahat halindeyken dahi her şey doğrudan ekonomik kavramlarla anlatılır oldu. Gerek küresel ölçekteki ekonomik daralma gerekse Türkiye’deki gergin finansal gelişmeler insanların hayatlarını doğrudan etkiliyor.

Tabi ki her ülkede olduğu gibi Türkiye’de de ekonomi yönetimi devletin kontrolünde yürütülüyor. Devlet ekonomi mekanizmalarının idaresi ise seçimle belirlenen Cumhurbaşkanı tarafından atanan Bakan ve bürokratlar aracılığıyla gerçekleştiriliyor.

Ekonomik durum nedeniyle televizyonlarda, sosyal medyada ve diğer iletişim platformlarında çok sayıda ekonomist boy gösteriyor. Kullanılan tabirlerin kimine aşinalık kimine ise yabancılık duyuluyor. Lakin bu tabirlerden birisi olan sıkı para politikası on yıllardır bilinen ifadelerden birisidir.

Para Politikası Nedir?

Öncelikle para politikasını tam anlamıyla açmak gerekiyor. Merkez Bankası tarafından çeşitli araçlar üzerinden piyasaya sürmüş olduğu paranın sorunsuz bir şekilde kullanımda olması ve aynı şekilde istikranın tesis edilmesi ile ilgili olarak uygulanan politikaların tamamının en üstüne para politikası denir. 

Yani piyasadaki paranın belirleyici faktörü Merkez Bankası’nın para politikasıdır. Tabi ki bu çok geniş bir kavramdır ve birçok elementi kendi içerisinde barındırır. Para politikası kararları Merkez Bankaları tarafından alınır. Türkiye’de de Para Poltikası Kurulu tarafından alınmaktadır.

Dünya genelinde birçok ülke kendi merkez bankasına fiyatlar konusunda istikrar sağlama görevi biçiyor. Özetle enflasyon ve deflasyonun kontrol altında tutulması görevi diyebiliriz.

Lakin bu durumda bir merkez bankası asli görevini yerine getiremiyor. Çünkü merkez bankaları tarafından para politikaları belirlenip uygulanırken birinci ilke bağımsızlıktır. Bu bağımsızlığın doğru bir şekilde tesis edilememesi politikanın da verimsiz olmasına sebebiyet veriyor.

Sıkı Para Politikası Nedir?

Para politikası kadar sık duyulan bir diğer tabir ise sıkı para politikası tabiridir. Burada ifade edilmek istenen piyasa içerisinde enflasyona sebebiyet verebilecek olan taleplerdeki artışın frenlenerek dengelenmesini sağlamaktır.

Yani daha basit anlatımıyla piyasadaki para arzı ile enflasyon doğrudan bağlantılıdır. Eğer düşük bir enflasyon isteniliyorsa piyasadaki arz miktarının kısıtlanması veya azaltılması gibi bir çözüm gereklidir.

Para Politikasında Sıkılaştırma Nasıl Yapılır?

Sıkı para politikası uygulanacaksa karşılaşılacak bazı durumlar vardır. Bunlar;

• Niceliksel gevşeme yani para basımı uygulanmaması
• Geleceğe dönük olarak hayata geçirilecek olan politikaların şeffaf ve erken bir şekilde açıklanması
• Kura müdahale noktasında döviz satışı dışında bir yöntem tercih edilmemesi
• Bankalar tarafından Merkez Bankası’na yatırılacak olan zorunlu karşılıkların yükseltilmesi
• Faizin yükseltilmesi
• Kredi tutarları için bir üst limit belirlenmesi ve uygulanması

gibi durumlardır. Eğer bu uygulamalar bir ülkede varsa ve devlet tarafından sık sık dile getiriliyorsa artık o ülkede Merkez Bankası tarafından sıkı para politikası uygulandığı rahatlıkla söylenebilir. Tabi ki bu durum bazı ülkelerde dönemsel olarak uygulanabilir.

Uzun vadeli biçimde uygulanması durumunda piyasa çok ciddi şekilde darboğaza gireceği için yapılan hamlelerin doğru şekilde yapılması gerekir.

Genelde merkez bankaları taleplerde hızlı artış yaşanması durumlarında bunun enflasyondaki ciddi bir yükselişe neden olacağını öngörerek zorunlu karşılıkları yükseltip, faiz artırımına gitmesi gibi bir yöntem karşılaşılır.

Bu yöntemlerde hedeflenen konu kredi maliyetlerinin yükselmesidir. Bu sayede kredi taleplerinde bir frenleme durumu olacak ve para arzının denetlenmesi daha mümkün hale gelecektir.

Merkez Bankası Neden Sıkı Para Politikası Uygular?

Malum olduğu üzere Türkiye’de her vatandaşı ekonomik olarak en çok ilgilendiren konu enflasyondur. Hayatın her alanında etkisini fazlasıyla hissettirir. Ülkemiz oldukça uzun bir zamandır enflasyonun yüksek seviyeleriyle mücadele ediyor. Lakin her yıl etkisi daha çok hissedilmeye devam ediyor.

Haliyle Türkiye’de enflasyonu düşürebilmek için Merkez Bankası üzerinden çeşitli hamlelerde bulunuyor. Bu konuda atılan çeşitli adımlar zaten vatandaşların yakın takibindeki konulardır.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından uygulanan ve enflasyonu düşürmeyi hedefleyen hamlelere baktığımızda sıkı para politikası uygulamasının gerekliliklerinin doğrudan yerine getirilmediğini görüyoruz.

Haliyle bu durum piyasadaki para miktarını artırdığı gibi enflasyonu da oldukça yüksek seviyelere götürüyor. Dolayısıyla da vatandaşı doğrudan etkileyen bu enflasyon sorununu dengelemek için aileler ev hayatında kendi yaşamlarına göre sıkı para politikası uygulamaya başlıyor.

Sıkı Para Politikasında Faiz Faktörü

Özetleyecek olursak Merkez Bankası’nın sıkı para politikası uygulamasının nedeni yüksek enflasyonun düşürülerek etkisinin hafifletilmesidir. Lakin bunun için küresel ölçekte geçerli olan bazı reçeteler vardır. Eğer bu reçetelerin yerine alternatif bir yöntem tercih edilmişse de bunun piyasalarla doğru ve sağlıklı bir şekilde paylaşılarak en azından güvenin tesis edilmesi gerekir.

Küresel reçeteler içerisinde ilk sırada yer alan detay faizlerdir. TCMB diğer ülke merkez bankalarının aksine son dönemde faizartırımına gitmemiştir. Buna karşın sıkı para politikası duruşu devam ettirilmekte olduğunu söylemektedir. Ancak bu söylemler TCMB’nin sıkılaştırmaya gittiğini göstermeye yetmemektedir. Liralaşma adı altında yeni bir strateji ortaya koyan TCMB yeteri kadar sıkılaştırma adımı atmamaktadır.

Lakin ne küresel reçeteler ne de sağlık bilgilendirmeler gerçekleşmezse bu durumda sıkı para politikası sadece bazı kategoriler için uygulanan bir usul haline gelir ki bu durum piyasaların çok sevmediği bir belirsizlik doğurur.

Tabi ki her ülkenin kendi hassas ekonomik dengeleri vardır. Türkiye’nin de buna göre bir para politikası üslubu oluşmuştur. Lakin etkilerinin doğru şekilde analiz edilmesi ve uygulamaların doğru olması en önemli husustur. Bunun dışında ismen sıkı para politikası uyguluyoruz demek pratikte karşılığı olmadığı zaman bir çözüm olmamaktadır.

FED’in Sıkı Para Politikası 2022

Son dönemde artan enflasyona dur diyebilmek adına para politikasında sıkılaştırmaya giden merkez bankalarından bir tanesi de ABD Merkez Bankası FED olmuştur. Yıllar sonra ilk kez 25 baz puanlık bir faiz artırımı yapan FED, önümüzdeki toplantılarda da faiz artırımlarının süreceğini beyan etmektedir. Bu şekilde enflasyon bekleyişlerini frenlemek isteyen FED’in bunda ne kadar başarılı olacağı da merak edilmektedir. Tabi FED, para politikasında sıkılaştırmaya giderken en önemli unsur olan arz faktörünü de kısıtlamanın yollarını aramaktadır.

Bilanço daraltmaya yıl içerisinde başlayacağını belirten FED üyeleri bunun tarihinin henüz netlik kazanmadığını ancak yaz aylarına doğru olabileceğini belirtmektedir. Tabi FED direkt faiz artırımı ile para politikasında gerçek bir sıkılaştırmaya başlamışken, TCMB’nin faizartırmayarak liralaşma söylemi aynı etkide yanıt bulmamıştır. Bu nedenle de Türk Lirasında deer kaybı yaşanmaya devam etmiştir.