Para Politikası Araçları Nelerdir? Nasıl ve Kim Tarafından Kullanılır?

Para politikaları, ekonomide büyüme kaydetmek, istihdamda artış sağlamak ve fiyatlarda istikrarlı olmak gibi hedeflere ulaşabilmek nedeni ile parayı bir nevi araç olarak kullanarak ekonomiye yön vermeye yönelik tercih edilen çeşitli politikalardır. Para politikaları genelde Merkez Bankası tarafından uygulanır. Bununla birlikte uygulama komitesi olarak belirlenen birimlerin de yine para politikası uygulamalarını gerçekleştirmeleri mümkün olur. Para politikası uygulaması aşamasında siyaset bir kenara bırakılır ve alınan kararlar siyasi kararlardan bağımsız olarak tamamen ekonominin gereksinimlerine göre alınır.

Merkez Bankası’nın Kullandığı Başlıca Para Politikaları

TCMB ve politika uygulama kurumlarının kullandığı temelde 3 farklı para politikası bulunur. Bu politikalar küresel krizlere karşı bile oldukça etkilidir. Merkez Bankası’nın en sık tercih ettiği para politikaları;

• Faiz Politikası: Para politikalarında en sık tercih edilen yöntemdir. Merkez Bankası’nın bankalar ile gerçekleştirdiği para alış verişinde uyguladığı faiz miktarını değiştirmeyi ve piyasadaki faiz değerlerini etkilemeyi temel alır. Merkez Bankası’nın bankaları fonlamak amacı ile ya da bankaların birbirlerini fonlamak için tercih ettikleri faiz oranları bankaların da maliyet oranını etkilediği için yeni uygulanan faiz oranları bankaların faizlerini de şekillendirmektedir.
• Açık Piyasa İşlemleri: Merkez Bankası’nın dış firmalardan çeşitli miktarlarda tahvil, gayrimenkul ya da bono satın alması şeklinde gerçekleşen politika açık piyasa işlemleri politikası olarak tanımlanır. Bu aşamada yapılan işlemler tam terzi özelliğe de sahip olabilir. Yani Merkez Bankası alım yapabileceği gibi farklı kurumlara bono, tahvil ya da gayrimenkul satışında da bulunabilir. Bazı durumlarda Merkez Bankası bu işlemi kesin olarak gerçekleştirir, bazı durumlarda da alım ve satım vaadinde bulunabilir.
• Karşılıklar Politikası: Bankalar hizmet süreleri boyunca elde ettikleri mevduattan, Merkez Bankası’nın talep ettiği oranlarda yatırmak zorundadır. Buradaki temel mantık hizmet aşamasında karşılaşılabilecek her türlü zorluk durumunda krizle mücadele seçeneğine sahip olmaktır. Bu duruma zorunlu karşılık adı verilir. Bu aşamada gerekli olacak yatırım miktarının belirlenmesini sağlayan orana ise karşılık oranı denir. Merkez Bankası bu karşılığı değişik oranlarda artırabilir ya da azaltabilir. Bu durum karşılıklar politikası olarak adlandırılır.

Diğer Para Politikası Araçları

Merkez Bankası çok sık olarak kullandığı 3 yöntemin dışında gerekli olduğu durumlarda daha farklı politikalar da uygulayabilir. Bu araçlarda geleneksel para politikalarını destekleyici niteliktedir. Para politikası anlamında kullanılan diğer araçlar;

• Kur Politikası: Eğer Merkez Bankası’nın Türk Lirası’nın dış değeri üzerinde herhangi bir ayarlama yapması gerekirse bu durumda kur politikası devreye girer. Bu politika genelde kurların yüksek oranlara sahip olduğu durumlarda bu dalgalanmayı yönetebilmek için uygulanır.
• Para Basma Politikası: Merkez Bankası piyasa içerisinde yer alan likiditeyi artırmak isterse ve sorunları bu şekilde çözmek isterse bu durumda piyasaya yeni para sürme durumuna gidebilir. Bu politika yerel piyasada birçok farklı isim ile tanımlanır. Anılan farklı isimler rağmen yine de bu politika yeni oluşturulan para politikasının temelidir.
• Açık Sözlülük Politikası: Merkez Bankası’nın ileri dönemlerde gerçekleştirmeyi planladığı hizmet ve uygulamaları önceden açıklayıp, beklentileri etkilemesi ve para politikalarına yön vermesi açık sözlülük politikası kapsamındadır. Bu durum piyasalar hakkında ileriye dönük görüşlerin bildirilmesi açısından önem taşır.

Dolaylı ve Dolaysız Para Politikası Araçları

Merkez Bankası para politikası uygularken temelde iki farklı strateji uygular. Piyasanın durumuna göre dolaylı ve dolaysız olarak uygulanan bu politikalar piyasanın dengesini sağlar. Dolaylı ve dolaysız yapılacak politikaların ayrımları şu şekildedir;

• Dolaylı Araçlar: Bu grupta yer alan araçlar piyasa bazlı olan araçlardır. Bu araçta kullanılan fiyatlar tamamen piyasa içerisinden belirlenir. Dolaylı araçlar uygun katılımcı, ihale yöntemleri ve ödeme şekilleri gibi asgari düzenlemeleri de bünyesinde bulundurur.
• Dolaysız Araçlar: Dolaysız kullanılan araçlar faiz oranlarına ve kredi miktarlarına müdahale ederek sınırlama getirme aşamasında ve piyasanın arz- talep dengesini oluşturmada tercih edilen araçlardır.

Dolaysız araçlar finans kurumlarının elinde olan bilanço miktarını dikkate alırken, dolaylı kullanılan araçlar Merkez Bankası’nda bulunan bilançoyu dikkate alır.

Türkiye’de politika faizi ile ilgili kararlar Para Politikaları Kurulu tarafından alınır. Tarihi önceden belirli şekilde planlanan toplantılar sonucunda kararlar açıklanır ve bu tarihten itibaren uygulamaya konulur.

Bu makalede para politikası araçları nedir, kim tarafından nasıl uygulanır sorularına cevap verdik. Para politikası araçları neden kullanılır sorusunun cevabı için para politikası amaçları konulu makaleye göz atabilirsiniz.